Yahya Kemal Okumaz mısın?

İstanbul, çağlar boyunca meydana getirdiği kültürel atmosferi sayesinde şairlerin ve sanatçıların dikkatini çekmiştir.

Şairlere ilham kaynağı olarak şiirlere konu olan İstanbul, tüm edebiyatçıların gözdesi olmuştur. Bugüne dek edebiyatımızın en güzel örneklerinin İstanbul Türkçe"si ile kaleme alındığını da unutmayarak İstanbul"u sadece edebiyatçıların değil, İstanbul"la ilgilenen ve sanatçı ruhu taşıyan herkesin ilgilisini çektiğini de belirtmek gerek.

Türk edebiyatında İstanbul"u konu edinmiş çok sanatçımız mevcuttur. Divan edebiyatımızda; özellikle de Nedim"in şiirlerinde İstanbulu bulup, o dönemin sosyal hayatını şiirlerle duyumsama imkânımız vardır. Her şair gördüklerinin arka planını sanatsal kaygılarla mısralarına taşırken, gönlündeki duygu yoğunluğunu da şiirine yansıtmıştır. Yani bir anlamda şair gördüklerini iç dünyasıyla harmanlayarak düşüncelerini dışa vurmuştur. Bu ister bir şehir, ister bir toplum, ister bir mimari yapı, ister dağlar, isterseniz gökyüzü ve bulutlar olsun fark etmez. Şair dış dünyadaki gözlemlerini kâğıda dökerken, duygusunun esiridir.

İşte İstanbul"la birlikte anılan iki ünlü isim: Yahya Kemal Beyatlı ve Orhan Veli Kanık.

Aynı dönemde yaşamalarına karşın, sanat anlayışları, dünya görüşleri ayrı olan bu iki ünlü ismin İstanbul"la ilgili yazdıkları şiirler de farklı bakış açılarının izlerini görmemiz doğaldır.

Yahya Kemal, 1884-1958 yılları arasında yaşamış, Türkiye tarihinin dil ve sanat hatıralarını, kültür mirasını duygu ve düşüncesiyle birleştirerek milli bir söyleyiş kazandıran şahsiyet.

Orhan Veli, 1914-1950 yılları arasında yaşamış, eski edebiyatımızı özellikle aruzu çok iyi kullanarak, duygudan çok akıla hitabeden, alaycı üslupla sıradan insanların gündelik yaşantısından bahseden, konuşma dilini şiire aktaran şahsiyet.

İki şairin eserlerinde ve düşüncelerinde doğdukları ve yaşadıkları çevrenin kültürel dokusunu taşıdıklarını gözlemliyoruz.

Çocukluğu Üsküp"te geçen Yahya Kemal Arapça ve Farsça bilmektedir.1902"de İstanbul"a gelmiştir.18 yaşında Paris"e giden şair daima ufuklar ötesini istemiştir. Destan şairi Yahya Kemal aynı zamanda vatan şairi olarak da ünlenmiştir.

O, bütün Türk vatanında en çok İstanbul"u sevdiğini ve şiirlerinde de bir vatan beldesi olarak, en çok İstanbul"u terennüm ettiğini açıklıkla belirtir.

Yahya Kemal, İstanbul"u bütün Türkiye"nin açıklanıp anlatıldığı bir şehir olarak görüp, sever.

Şair, Avrupa"da hayli üzgün olduğu ve vatana derin özlem duyduğu bir gün, Bedri"ye Mısralar adıyla dile getirdiği bir şiirde bütün bir vatan sevgisi anlamına

Gelmek"çün ikinci bir hayata,

Bir gün dönüş olsa ahiretten:

Her ruh açılıp da kâinata,

Keyfince semada tutsa mesken;

Talih bana dönse, zaikane,

Bir yıldızı verse malikâne;

Bigâne kalır o iltifata,

İstanbul"a dönmek isterim ben.

Mısralarıyla İstanbul sevgisini dile getirmektedir.

Orhan Veli"nin İstanbul sevgisi Yahya Kemal"in sevgisiyle örtüşmez. Çünkü Orhan Veli içinde yaşadığı İstanbul"dan hiçbir zaman ayrılmamıştır.

Bir başka ifade ile Orhan Veli, O deryalar ki derya içinde deryanın kıymetini bilmezler manasını üzerinde taşıyan bir şahsiyettir. O, İstanbul"da yaşadığından dışarıdan bakılan bir İstanbul"u görmemektedir. Bu da gayet normaldir. İçinde yaşadığı şehrin güzelliklerini görememektedir. Orhan Veli İstanbul"un tarihi, kültürel ve manevi dokusunu değil, çağının insanlarını gözlemler. Somut İstanbul"u anlatır. İskeleyi, balıkçıları, kahvehaneleri, sokakları, gemileri resmeder. Günlük yaşantıdan bahseder. Derinlik ve arka planı yoktur.

İlk şiirlerinde Ahmet Haşim, Necip Fazıl ve Cahit Sıtkı"nın izleri bulunan şairin dili akıcı ve sadedir. Sıradan insanların gündelik hayatından bahsederken, şiirde bütün edebi sanatları atar yerine yalın ve bir miktar hiciv taşıyan bir söyleyiş getirir.

Orhan Veli Galata Köprüsü şiirinde

Dikilir Köprü üzerine,

Keyifle seyrederim hepinizi,

Kiminiz kürek çeker sıya sıya;

Kiminiz midye çıkarır dubalardan;

Kiminiz dümen tutar mavnalarda;

Kiminiz çımacıdır halat başında;

Kiminiz kuştur, uçar, şairane;

Kiminiz balıktır, pırıl pırıl,

Kiminiz vapur, kiminiz şamandra;

Kiminiz bulut, havalarda;

Kiminiz çatanadır, kırdığı gibi bacayı,

Şıp diye geçer Köprü"nün altından;

Kiminiz düdüktür, öter;

Kiminiz dumandır, tüter;

Ama hepiniz, hepiniz...

Hepiniz geçim derdinde;

Bir ben miyim keyif ehli, içinizde?

Bakmayın, gün olur, ben de

Bir şiir söylerim belki sizlere dair;

Elime üç beş kuruş geçer;

Karnım doyar benim de.

Mısralarıyla Galata Köprüsü"nde gördüklerini resmeder. Görüldüğü gibi şiir cümlesinden çok, yalın, sade ve nesire dönük bir anlatımdır. Öte yandan seçtiği konu da Yahya Kemal"in İstanbul"una hiç benzememektedir.

Yahya Kemal"in Hayal Şehir şiirinde;

Git bu mevsimde, gurub vakti, Cihangir"den bak!

Bir zaman kendini karşındakini rüyaya bırak!

Başkadır çünkü bu akşam bütün akşamlardan;

Güneşin vehmi saraylar yaratır camlardan;

İlah isteyip eğlence hayalhanesine,

Çevirir camları birden peri kâşanesine.

Som ateşten bu saraylarla bütün karşıyaka

Benzer üç bin sene evvelki mutantan şarka

Mestolup içtiği altın şarabın zevkinden.

Elde bir kırmızı kâseyle ufuktan çekilen,

Nice yüzbin senedir şarkın ışık mimarı

Böyle mamur eder ettikçe hayal Üsküdar"ı.

O ilahın bütün ilhamı fakat anidir;

Bu ateşten yaratılmış yapılar fanidir;

Kaybolur hepsi de bir anda kararmakla batı.

Az sürer gerçi fakir Üsküdar"ın saltanatı;

Esef etmez güneşin şimdi neler yıktığına;

Serviler şehri dalar kendi iç aydınlığına,

Ezeli mağfiretin böyle bir ikliminde

Altının göz boyamaz kalpı kadar halisi de.

Halkının hilkati her semtini bir cennet eden

Karşı sahilde, karanlıkta kalan her tepeden,

Gece, birçok fıkara evlerinin lambaları

En sahih aynadan aksettiriyor Üsküdar"ı

Mısralarında ahenk ve dil musikisi ön planda gelmektedir. Görüldüğü gibi Yahya Kemal şiirlerini yazarak değil, sanki mırıldanarak kendine en uygun kelimeyi arayarak söylemiştir. Zaten ona göre şiir, gözle değil, dille tekrarlanan bir sanattır.

Onun Öz şiir odur ki dilde gezer mesel gibi mısra şiir görüşünü özetlemektedir.

Yahya Kemal"in İstanbul"unu düşünürsek, çok süzülmüş bir İstanbul"a her kuşağın bakışı da, şehrin değişimiyle değişmektedir. Garip kuşağı İstanbul"a başka türlü bakmaktadır. Bu iki bakış arasındaki fark insan farkından kaynaklanmaktadır. Gözlemleri farklı iki insanın, sanat anlayışları farklı iki insanın farkıdır.

Örnek, Yahya Kemal, Koca Mustafapaşa"yı Osmanlı kültürünün devamı içinde anlatırken, Garip Kuşağından bir Orhan Veli tarihi perspektifi terk ederek bir başka anlatıyor.

Türk edebiyatı İstanbul"u Yahya Kemal"in şiirleriyle birlikte idrak etmiştir. Ancak, Yahya Kemal burada yalnız bırakılmıştır. O"nun ele aldığı konuları diğer şairler ele alamamışlardır. Çünkü Yahya Kemal, Balkan şehirleri ile kaybolan çocukluk mutluluğunu Osmanlı ile ve onun en güzel ve muhteşem tecellisi saydığı İstanbul"da aramıştır.

Şiirleri ifade bakımından yeni, ruh bakımından eski olan Yahya Kemal, kendisini milletinin tarih, kültür, ilim ve sanat dekoru içerisinde hissetmekten hoşlanır.

Öte yandan Orhan Veli"nin şiirlerinde duygudan çok akla hitap edilirken, geleneği inkâr ederek, şiirden imgeyi, ölçüyü, kafiyeyi ve bütün edebi sanatları atmak, yerine basit, yalın bir miktar hiciv taşıyan şaşırtıcı bir söyleyişe rastlarız.

Orhan Veli"de tabiat sevgisi, toplumsal eğilimler, yaşama ve insan sevgisi hep ön plandadır. Kısa ömründe Türk şiirini etkileyerek bir dönem açan Orhan Veli için Mehmet Kaplan Cumhuriyet devri Türk şiiri adlı eserinde;

... Orhan Veli ve arkadaşlarının getirmiş olduğu yenilik, çağın felsefesine hakim olan fenomonolojik idrak ile de yakından ilgilidir. fenomonolojik üslup diye adlandırabileceğimiz bu tasvir tarzında, varlık, araya hiçbir düşünce, hatıra, çağrışım, benzetme v.b. girmeden doğrudan doğruya veriliyor. Bu üslup veya idrak tarzı, dil ve düşüncede büyük tasfiyeyi veya soyunmayı icap ettirir ki, Orhan Veli neslinin yaptığı da budur değerlendirmesini yapmaktadır.

Orhan Veli, şiiri konuşma dilinin yapısı içinde ararken, eski şiirin belli bir azınlığa seslendiğini öne sürerek, yeni şiirin yaşama hakkını savunan insanların beğenilerine sunduğunu belirtmektedir.

Orhan Veli"nin şiire başladığı yıllarda, Türk şiirinde, özellikle toplumsal sorunların dile getirilmesi gündemdeydi. İlk şiirlerinde Milli Edebiyat anlayışının evrimleşmesiyle oluşan, Beş Hececiler ile yaygınlaşan şiir anlayışından ayrılmayan Orhan Veli, yer yer gündelik yaşamın gerçeklerini, toplumsallığını işlemiştir.

Orhan Veli, savaş yıllarında bile İstanbul"u dinliyorum şiiriyle duygusallığını bırakmayarak;